Μπορεί να σας φαίνεται περίεργο αλλά η βιταμίνη D, γνωστή και ως «βιταμίνη του ήλιου» σχετίζεται με την παχυσαρκία! Η συγκεκριμένη, είναι μια λιποδιαλυτή βιταμίνη η οποία σχηματίζεται στον οργανισμό κυρίως μέσω της απορρόφησης της ηλιακής υπεριώδους ακτινοβολίας από το δέρμα, αλλά και από ορισμένες τροφές πλούσιες σε αυτή. Τα φυσιολογικά επίπεδα είναι ≥30 ng/mL, ενώ μιλάμε για ανεπάρκεια ή έλλειψη όταν τα επίπεδα της βιταμίνης είναι μεταξύ 21-19 ng/mL ή <20 ng/mL, αντίστοιχα.
Η βιταμίνη D είναι ζωτικής σημασίας και δυστυχώς η έλλειψή της αποτελεί ένα συχνό πρόβλημα σήμερα, με πάνω από 1 στους 10 Ευρωπαίους να παρουσιάζει έλλειψη. Το παράδοξο είναι ότι ενώ στην Ελλάδα αναμέναμε πιο αισιόδοξα αποτελέσματα αφού ζούμε σε μια από τις πιο ηλιόλουστες περιοχές του πλανήτη, η κατάσταση είναι εξίσου απογοητευτική.
Σε μελέτες που έγιναν φάνηκε πως 1 στα 20 παιδιά σχολικής ηλικίας, και 1 στους 2 ενήλικες έχουν έλλειψη βιταμίνης D , ενώ μόνο 6.5% των ατόμων τρίτης ηλικίας έχει φυσιολογικά επίπεδα της βιταμίνης.
Δεν υπάρχει κάποια σαφής εξήγηση για το παραπάνω παράδοξο, υπάρχουν όμως κάποιες υποθέσεις, όπως ότι οι άνθρωποι περνούν το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας σε κλειστούς χώρους και πως όταν εκτίθενται στην ηλιακή ακτινοβολία συνθέτουν ανεπαρκείς ποσότητες βιταμίνης D, λόγω της χρήσης αντηλιακού το καλοκαίρι και του υπερβολικού ρουχισμού τον χειμώνα. Τέλος, και η διαιτητική πρόσληψη της βιταμίνης έχει μειωθεί, π.χ. ο σημερινός Έλληνας δεν καταναλώνει την απαραίτητη ποσότητα λιπαρών ψαριών εβδομαδιαία.
Γιατί είναι απαραίτητη για τον οργανισμό μας και πώς σχετίζεται με την παχυσαρκία
Η βιταμίνη D:
- λειτουργεί ως στεροειδής ορμόνη σε διάφορους ιστούς (έντερο, νεφρά, οστά, κα), επηρεάζοντας την έκφραση γονιδίων. Σχετίζεται με τον κυτταρικό πολλαπλασιασμό και την κυτταρική διαφοροποίηση, καθώς και με την έκκριση ορισμένων ορμονών .
- Συμβάλλει σημαντικά στην σωστή ανάπτυξη και υγεία των οστών και στην ομοιόσταση του ασβεστίου και του φωσφόρου.
- Ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα. Άτομα με έλλειψη είναι πιο ευαίσθητα σε λοιμώξεις.
- Έχει αντιφλεγμονώδη και αγγειοδιασταλτική δράση, προστατεύοντας από καρδιαγγειακά νοσήματα.
- Η έλλειψή της δημιουργεί υπνηλία και κόπωση
- Ενήλικα άτομα με έλλειψη βιταμίνης D έχουν αυξημένο κίνδυνο να εμφανίσουν οστεοπόρωση και οστεοαρθρίτιδα, μεταβολικό σύνδρομο, καρδιαγγειακές, αναπνευστικές και ψυχολογικές διαταραχές σε επόμενα στάδια της ζωής τους. (10)(11). Ακόμη ενήλικες με έλλειψη βιταμίνης D έχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης χρόνιων νοσημάτων (πχ υπέρταση, σακχαρώδης διαβήτης, καρδιαγγειακά), διάφορες μορφές καρκίνου (η βιταμίνη D αναστέλλει τον πολλαπλασιασμό καρκινικών κυττάρων) και παχυσαρκίας.
Ποιες είναι οι πηγές της βιταμίνης που σχετίζεται με την παχυσαρκία
Το 80-90% της συνολικής βιταμίνης D στο σώμα μας συντίθεται στο δέρμα μέσω της υπεριώδους (UVB) ηλιακής ακτινοβολίας (5-30 λεπτά έκθεσης στον ήλιο μεταξύ 10 π.μ. και 3 μ.μ. ≥2 φορές/ εβδομάδα στο πρόσωπο, τα χέρια, τα πόδια ή στην πλάτη χωρίς αντηλιακό), ενώ το υπόλοιπο 10-20% το προσλαμβάνουμε από την τροφή. Τρόφιμα πλούσια σε βιταμίνη D είναι τo μουρουνέλαιο, τα λιπαρά ψάρια (πχ σαρδέλα, ρέγκα), το συκώτι, ο κρόκος αβγού, τα εμπλουτισμένα με βιταμίνη D προϊόντα.
Πως μεταβολίζεται η βιταμίνη D στο σώμα μας;
Στο δέρμα μας υπάρχει η ουσία 7-δεϋδροχοληστερόλη (7-DHC), η οποία με την επίδραση της υπεριώδους (UVB) ακτινοβολίας μετατρέπεται σε προβιταμίνη-D3 (προ-καλσιφερόλη), και στη συνέχεια σε βιταμίνη D3 (χοληκαλσιφερόλη). Σε αυτή τη μορφή κυρίως την προσλαμβάνουμε και μέσω της τροφής ή διατροφικών συμπληρωμάτων.
Στη συνέχεια, η χοληκαλσιφερόλη εισέρχεται στην κυκλοφορία του αίματος και μεταφέρεται στο ήπαρ, όπου με την βοήθεια ενός ενζύμου μετατρέπεται σε 25-υδροξυ-βιταμίνη D3 (ή καλσιδιόλη), η οποία θεωρείται και μορφή αποθήκευσης της βιταμίνης. Το ποσό της καλσιδιόλης στο αίμα μετράμε σχεδόν πάντα για να προσδιορίσουμε την έλλειψη ή όχι της βιταμίνης D στον οργανισμό.
Ένα μέρος της καλσιδιόλης αποθηκεύεται στο ήπαρ και στο λίπος του σώματος, ενώ η υπόλοιπη μεταφέρεται πάλι στο αίμα και από εκεί στα νεφρά, όπου γίνεται η τελευταία αντίδραση και σχηματίζεται η δραστική μορφή της που καλείται 1,25-δι-υδροξυβιταμίνη D3 (ή καλσιτριόλη), που αποτελεί και τον ενεργό μεταβολίτη της βιταμίνης D ή όπως την ονομάζουν πολλοί ορμόνη D.
Πως σχετίζεται η παχυσαρκία με την έλλειψη βιταμίνης D;
Ως παχυσαρκία ορίζεται η μη φυσιολογική συσσώρευση λίπους που έχει δυσμενή αποτελέσματα στην υγεία του ατόμου. Συγκεκριμένα για τα ενήλικα άτομα η παχυσαρκία ορίζεται αν ο Δείκτης Μάζας Σώματος (ο λόγος του βάρους/ύψος2) του ατόμου ξεπεράσει τα 25 κιλά/μέτρα2, ενώ για τα παιδιά <18 ετών υπολογίζεται από τις καμπύλες ανάπτυξης (υπάρχουν στο βιβλιάριο του παιδιού).
Αποτελεί ένα παγκόσμιο πρόβλημα επηρεάζοντας το 15% του παγκόσμιου πληθυσμού (δεδομένα 2016). Η παχυσαρκία έχει βρεθεί από πολλές μελέτες πως συνδέεται άμεσα με την έλλειψη βιταμίνης D. Υπάρχουν διάφορες θεωρίες αιτιολόγησης του παραπάνω φαινομένου.
Κάποιοι υποστηρίζουν ότι τα παχύσαρκα άτομα καταναλώνουν λιγότερα τρόφιμα πλούσια σε βιτ. D, όπως π.χ. ψάρια. Άλλοι διατείνονται πως τα παχύσαρκα άτομα, λόγω χαμηλής κοινωνικής αποδοχής εκτίθενται ελάχιστα στον ήλιο (φοράνε ρούχα που καλύπτουν σχεδόν όλο τους το σώμα, δεν συμμετέχουν σε δραστηριότητες εκτός σπιτιού, κα) με αποτέλεσμα να μην συνθέτουν την απαραίτητη ποσότητα βιταμίνης D.
Ωστόσο, η θεωρία που φαίνεται να εξηγεί με μεγαλύτερη επάρκεια το φαινόμενο υποστηρίζει ότι η χοληκαλσιφερόλη (βιταμίνη D3) που προσλαμβάνεται από την τροφή ή παράγεται από την ηλιακή ακτινοβολία, εγκλωβίζεται στα λιποκύτταρα, χωρίς να προλάβει να μετατραπεί στην ενεργή μορφή της (καλσιτριόλη). Μάλιστα στα παχύσαρκα άτομα παρατηρείται αυξημένη δραστικότητα του ενζύμου που μετατρέπει την βιταμίνη D στην ενεργή μορφή της στα λιποκύτταρα, το οποίο αντικατοπτρίζει την αυξημένη τοπική χρήση της από τον λιπώδη ιστό. Έτσι τα επίπεδα στο αίμα και οι αποθήκες της βιταμίνης D εξαρτώνται άμεσα από το υπερβάλλον λίπος στο σώμα μας.
Από την άλλη πλευρά η απώλεια βάρους οδηγεί σε αύξηση των επιπέδων της βιταμίνης D. Mελέτη σε μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες έδειξε ότι όσο μεγαλύτερη η απώλεια βάρους, είτε μέσω υποθερμιδικής διατροφής είτε μέσω αυξημένης φυσικής δραστηριότητας, τόσο μεγαλύτερη η αύξηση στα επίπεδα της 25ΟΗβιτ. D.
Το αν τα επίπεδα της βιταμίνης D επηρεάζουν την επιτυχή απώλεια βάρους παραμένει υπό διερεύνηση. Σε μια μικρή μελέτη με 60 υπέρβαρες ή παχύσαρκες νεαρές γυναίκες (ηλικίας 20-35 ετών) που έλαβαν υποθερμιδική δίαιτα, οι γυναίκες με αρχικές συγκεντρώσεις 25 (OH) D ≥20 ng / dL είχαν μεγαλύτερη απώλεια σωματικού λίπους από ό,τι οι γυναίκες με βασικές συγκεντρώσεις <20 ng / dL (23).
Επίσης, έχει υποστηριχθεί και η βοήθεια της βιτ. D για την απώλεια λίπους τοπικά. Συγκεκριμένα, μελέτη στο έγκριτο περιοδικό Am J Clin Nutr (2012), σε 171 υπέρβαρα ή παχύσαρκα ενήλικα άτομα, στα οποία χορηγήθηκε εμπλουτισμένος σε ασβέστιο και βιτ. D χυμός πορτοκαλιού ή placebo, παράλληλα με υποθερμιδική διατροφή έδειξε ότι τα άτομα στην ομάδα παρέμβασης έχασαν περισσότερο σπλαγχνικό λίπος σε σχέση με τα άτομα στην ομάδα ελέγχου, αν και η συνολική απώλεια βάρους ήταν η ίδια.
Σε εξέλιξη είναι και μια μελέτη σε υπέρβαρα ή παχύσαρκα παιδιά, με διαπιστωμένη έλλειψη σε βιταμίνη D, που σκοπό έχει να εξετάσει αν η χορήγησή της βοηθά την απώλεια βάρους. Ο ακριβής μηχανισμός μέσω του οποίου η βιταμίνη D μπορεί να επηρεάζει την απώλεια βάρους δεν είναι πλήρως διευκρινισμένος, ωστόσο οι προτεινόμενοι μηχανισμοί είναι οι παρακάτω:
- Μελέτες δείχνουν ότι η βιταμίνη D μειώνει το σχηματισμό νέων λιποκυττάρων στο σώμα (υπερπλασία λιποκυττάρων)
- Θα μπορούσε επίσης να καταστείλει την αποθήκευση τριγλυκεριδίων στα ήδη υπάρχοντα λιποκύτταρα (υπερτοφία λιποκυττάρου)
- Επιπλέον, η βιταμίνη D μπορεί να αυξήσει τα επίπεδα της σεροτονίνης (27), ενός νευροδιαβιβαστή που, μεταξύ άλλων, μπορεί να διαδραματίσει καίριο ρόλο στον έλεγχο της όρεξη, αυξάνει τον κορεσμό και μπορεί να συμβάλει στη μείωση του σωματικού βάρους.
- Τέλος, υψηλότερα επίπεδα βιταμίνης D σχετίζονται με υψηλότερα επίπεδα τεστοστερόνης, που θα μπορούσε να συμβάλει και αυτή στην απώλεια βάρους.
